Nieuwe onderzoeksinzichten naar waarom de huid littekens ontwikkelt
Plastisch chirurg Frank Niessen is littekenspecialist
Hoe is het toch mogelijk dat de een na een chirurgische ingreep of verwonding een normaal litteken ontwikkelt en de ander een abnormaal litteken? Waar komt dat door en – belangrijker nog – wat is er aan te doen? BeautyJournaal sprak met plastisch chirurg en littekenexpert Frank Niessen over dit fenomeen. Frank is al heel lang gefascineerd door het onderwerp littekenvorming: “Ik rust niet voordat dit raadsel is opgelost.”
De huid herstelt zich snel en rafelig
Je zou eigenlijk willen dat de huid bij een wondje of na een ingreep zichzelf volledig herstelt, eigenlijk regenereert, maar dat gebeurt helaas niet. Opmerkelijk is dat bij foetussen dit proces een stuk beter verloopt dan bij volwassenen, hoewel onderzoek inmiddels heeft aangetoond dat ook bij foetussen al een lichte vorm van littekenweefsel kan ontstaan.
Wat is een litteken eigenlijk en wanneer spreken we van een abnormaal litteken?
Frank legt uit: “Voor het genezen van een wond zijn ontstekingscellen nodig en cellen die nieuw bindweefsel aanmaken. Deze cellen gaan via de bloedbaan naar het aangetaste gebied. Hiervoor moet het bloedvat zich verwijden, zodat de cellen er als een soort Barbapapa’s doorheen kunnen richting de wond om daar hun werk te doen.”
Rood en stug
Een normaal litteken blijft altijd binnen de grenzen van de wond en heeft ongeveer een jaar nodig om volledig uit te rijpen, zoals dat in vakjargon heet. Wanneer een litteken in de eerste weken na de wondgenezing in roodheid of dikte toeneemt, dan is er sprake van een abnormaal litteken. Wanneer het litteken rood, dik en stug blijft, dan spreken we van een hypertrofisch litteken. Een litteken dat buiten de oorspronkelijke wondrand groeit door een onderhuidse reactie en verlittekening noemen we een keloïde litteken. Deze laatste soort heeft ook vaak een rode kleur en is doorgaans stugger dan het hypertrofische litteken.
Een klein wondje kan grote gevolgen hebben
Frank is vooral geïnteresseerd in het ontstaan en genezen van hypertrofe en keloide littekens. “Deze littekens zijn cosmetisch storend en kunnen klachten veroorzaken, zoals jeuk en pijn. In Rotterdam is recent onderzoek gedaan, waaruit blijkt dat het moeten leven met jeuk en pijn net zo invaliderend is als aandoeningen, zoals psoriasis. En het hoeft niet eens om een groot litteken te gaan. Het kan een klein litteken aan een oorlel zijn, waardoor de patiënt er niet meer op kan liggen en daardoor slecht slaapt. Of een litteken na een borstverkleining of keizersnede. De impact van een litteken wordt nog vaak onderschat,” aldus Frank.
20% na een jaar nog storend litteken
Hoewel de uitdrukking ‘abnormaal’ doet vermoeden dat dergelijke littekens niet heel gangbaar zijn, komt een hypertroof litteken toch voor bij 30-40% van de patiënten die een chirurgische ingreep heeft ondergaan, circa drie maanden na de ingreep. Uiteindelijk blijft er na een jaar nog een groep van 20% van de patiënten over die een storend litteken heeft.
Hypertrofische littekens die rondom het litteken ontstaan
Zijn er bepaalde plekken op het lichaam waar je gevoeliger bent voor littekens?
Frank: “Bij hypertrofe littekens is dit niet het geval, bij keloïde littekens wel. Die komen vooral voor op de kaaklijn, op het oor, bij de schouders en op de bovenrug.”
Er bestaat nog veel onduidelijkheid over littekens. Hierdoor is het lastig om abnormale littekenvorming goed te bestrijden. Vandaar dat Frank al vanaf 1996 bezig is met onderzoek naar oudere littekens en de laatste tijd naar de beginfase van de littekenvorming.
- Zoek je producten voor littekenverzorging? Je vindt ze in de BeautyJournaal SHOP
Vertel eens iets meer over je litteken-onderzoek…
“We onderzoeken welke patiënten een hypertrofisch litteken aanmaken en welke niet. Zo hebben we tijdens operaties weefsel afgenomen en gekeken of er een verband bestaat tussen de groep patiënten die na een jaar een hypertrofisch litteken heeft en de groep die dat niet heeft. Wat blijkt: tijdens de operatie zie je al dat bij patiënten die een normaal litteken aanmaken meer pro-inflammatoire stoffen vrijkomen. Dat betekent dat zij een snellere ontstekingsreactie hebben. Deze reactie is nodig om de wond te genezen,” legt Frank uit.
Hij vervolgt: “De ontstekingscellen sturen de fibroblasten aan die nieuw bindweefsel maken. Je zou wellicht verwachten dat je van een grotere ontstekingsreactie meer litteken krijgt, maar het omgekeerde is dus waar. Dit proces werkt kennelijk anders dan we gedacht hadden.”
Over roodheid en proefpersonen beplakken met zeep
Het onderzoek van Frank gaat nog een stapje verder: “De roodheid bij een litteken lijkt via hetzelfde proces te verlopen als die wordt veroorzaakt door irritatie van de huid. We zijn nu proefpersonen met irriterende zeep aan het beplakken om te bekijken of patiënten met een hypertrofisch litteken een andere irritatiedrempel hebben dan patiënten met een normaal litteken. De eerste resultaten wijzen erop dat de groep met een hypertrofisch litteken al bij een lagere concentratie zeep een reactie geeft. De irritatiedrempel van deze groep lijkt dus lager te liggen. Dit is een belangrijke ontdekking in het onderzoek.”
- Zoek je producten voor littekenverzorging? Je vindt ze in de BeautyJournaal SHOP
Waarom wordt de ene helft rood en de andere helft niet?
“We zien regelmatig dat mensen een litteken aanmaken, dat voor een deel normaal geneest en voor een deel niet. Ook hier hebben we nog geen verklaring voor,” legt Frank uit.
De rol van bloedvaten
Een ander fenomeen waar Frank meer duidelijkheid over zou willen hebben is bloedvatvorming bij littekens. Frank: “De bloedvatvorming die voor genezing van een litteken nodig is, zie je bij alle littekens – normale en abnormale – eerst toenemen om vervolgens na 2 tot 4 weken weer af te nemen. Bij hypertrofe littekens zie je echter na 6 weken tot 3 maanden opnieuw een toename van de bloedvatvorming rondom het litteken. Waar dit door komt, weten we nog niet, maar gaan we wel onderzoeken.”
Aloe Vera en Propolis
Ervaringen met aloë vera en propolis crème
Frank legt uit dat het heel belangrijk is om de huid goed voor te bereiden op een chirurgische ingreep. Dit kan door te smeren met aloë vera gel en propolis crème. Uit de vakliteratuur blijkt dat deze stoffen de marcofagen en immuunreacties stimuleren, waardoor de huid beter herstelt. Frank: “Hoe effectief dit precies is, willen we ook onderzoeken.”
Monique heeft zelf goede ervaringen met siliconengel met vitamine A, C en E, toen ze afgelopen jaar na een vervelend ongeluk met de racefiets onder de schaafwonden kwam te zitten. Frank verklaart de werking van de siliconengel als volgt: “Bij een litteken verdampt er veel vocht door de wond, dit veroorzaak droogheid en irritatie. Door de wond af te dekken met siliconen heb je minder last van verdamping en dus minder irritatie. Dit werkt het best op verse, rode littekens. Overigens hoef je niet per se een siliconengel te gebruiken. Gewoon een vette crème doet ook zijn werk.”
De rol van het insnijden en het afhechten
Frank: “Als er ergens winst te behalen valt, dan is dat niet zozeer bij het snijden, als wel bij het afhechten. Door bepaalde hechttechnieken kan je de huid zo hechten dat er geen spanning op komt te staan. Ook kan het helpen om de hechting langdurig met pleisters te ondersteunen. Maar dit zijn slechts randvoorwaarden. De echte verbeteringen zullen moeten blijken uit ons onderzoek.”
- Zoek je producten voor littekenverzorging? Je vindt ze in de BeautyJournaal SHOP
