Wat als je darmen, vagina, mond én hormonen met elkaar in gesprek blijken te zijn? Niet symbolisch, maar letterlijk – via een netwerk van bacteriën, enzymen en signalen dat elke maand, zwangerschap of overgang meebeweegt. Tijdens een bijzonder congres van Yakult begin deze zomer vertelden vier experts hoe het vrouwelijk lichaam meer met zichzelf verbonden is dan we dachten. Wat ze deelden was zowel wetenschappelijk als persoonlijk – en een uitnodiging om met nieuwe ogen naar je gezondheid te kijken.
De vrouwelijke as: van darm tot vagina, van hormoon tot gevoel
Microbioloog dr. Kristin Neumann, oprichter van MyMicrobiome, ontdekte tijdens haar studie hoe weinig aandacht er in de medische wereld was voor het microbioom. “Terwijl dit systeem ons hele lichaam beïnvloedt.”
Wat doet het oestroboloom?
Ze dook in de wereld van de vrouwelijke bacteriën: huid, darmen, vagina – en de rol van hormonen daarin. Vooral het oestroboloom, een groep van bacteriën in de darm, speelt een sleutelrol. Dit systeem speelt een rol in het recyclen van oestrogeen door de heropname van oestrogeen in de darm te reguleren. En dat is weer bepalend voor hoeveel actief oestrogeen beschikbaar is voor bijvoorbeeld de huid, hersenen, botten en geslachtsorganen. Echt intrigerend.
De impact van minder lactobacillen in je vagina
Tijdens de overgang raakt dat systeem vaak verstoord. De hoeveelheid lactobacillen in de vagina neemt af, waardoor de zuurgraad minder stabiel wordt. Gevolg: meer kans op droogte, infecties en ongemak. Het lichaam verliest deels zijn natuurlijke bescherming.
Maar wat weinig mensen beseffen, is dat de darm en de vagina constant communiceren – via de bloedbaan en hormonale signalen. Het ene microbioom beïnvloedt het andere.
Je darmen je vagina praten met elkaar
Neumann benadrukte hoe belangrijk het is dat huisartsen en gynaecologen hier meer kennis over krijgen. Want de vrouwelijke gezondheid verandert mee met de levensfasen – en het microbioom speelt daarin een stille, maar cruciale rol.
Wat is de invloed van je darmmicrobioom op je vruchtbaarheid?
Dr. Sam Schoenmakers, gynaecoloog in het Erasmus MC, onderzoekt wat er gebeurt nog vóór een zwangerschap ontstaat. In de zogeheten periconceptionele fase – de weken rond de bevruchting – wordt namelijk al veel meer bepaald dan je voor mogelijk houdt.
Heb je bij overgewicht een verstoord microbioom?
Vrouwen met overgewicht blijken bijvoorbeeld vaker een verstoord microbioom te hebben, wat de kans op een succesvolle innesteling van een embryo verkleint. Bij IVF-patiënten wordt implantatiefalen steeds vaker in verband gebracht met een ongunstig microbioom in de darmen en vagina.
Wat is de invloed van bacteriën in het sperma
Maar ook het microbioom van de man blijkt van belang. Bacteriën in het sperma kunnen de vaginale omgeving beïnvloeden, positief of negatief. Het is een interactief proces: zaadcellen brengen meer mee dan genetisch materiaal. Sommige bacteriën blijken zelfs van invloed op een betere beweeglijkheid en vorm en structuur van het sperma, wat de kans op bevruchting verhoogt.
Nederlandse studie naar voeding en leefstijl
Schoenmakers onderzoekt met de PROMOTE-studie hoe voeding en leefstijl vóór de zwangerschap kunnen bijdragen aan een beter microbieel evenwicht. Zijn doel: preventieve oplossingen ontwikkelen die veilig, toegankelijk en effectief zijn – zeker voor vrouwen met obesitas of een verhoogd risico op stofwisselingsziekten. “We willen uiteindelijk vrouwen én mannen kunnen ondersteunen met leefstijl, niet met dure pillen.”
Welke rol speelt voeding bij endometriose?
Emma Huijs, diëtist-onderzoeker bij het Radboudumc, en dr. Janneke Hoogstad-van Evert, gynaecoloog bij Amphia Breda, zien dagelijks vrouwen met endometriose. Een aandoening waarbij weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies zich op andere plekken in het lichaam nestelt – zoals op eierstokken, darmen of het buikvlies.
Het is geen puur hormonaal probleem, benadrukken ze, maar een ontstekingsziekte. Elke cyclus kan ontsteking veroorzaken. Er komen kleine beschadigingen, waarna er littekenweefsel ontstaat, waardoor organen kunnen vergroeien. De klachten variëren van chronische pijn tot vruchtbaarheidsproblemen.
Ontstekingsremmende voeding
In hun onderzoek kijken ze naar voeding als behandelstrategie. Want voeding beïnvloedt ontstekingsprocessen – en daarmee mogelijk het ziekteverloop. Zo wordt er gekeken naar een speciaal anti-inflammatoir dieet met veel groenten, vezels, visolie, magnesium en vitamine D, en met minder rood vlees, suiker en alcohol. Eigenlijk een eetpatroon dat elk mens zou moeten volgen, toch?
Sommige vrouwen kiezen ook voor een glutenvrij of zuivelarm dieet. Het blijkt dat maar liefst 76% van de patiënten zichzelf ondersteunt met gerichte voeding, supplementen of yoga als vorm van zelfzorg – vaak zonder begeleiding. Janneke Hoogstad ziet het als een oproep aan artsen: “Vrouwen willen regie. Maar ze moeten wel serieus genomen worden.”
Wat je mond vertelt over je gezondheid
Tot slot sprak prof. dr. Egija Zaura, hoogleraar orale microbiële ecologie aan ACTA Amsterdam over het microbioom van onze mond. Ook die lezing was een echte opsteker. De mond is niet alleen het begin van de spijsvertering, maar ook een poort naar systemische gezondheid. Ze gaf hiervoor talloze voorbeelden.
Impact op bloeddruk
Ze vertelde hoe mondbacteriën nitraat uit groenten omzetten in stikstofmonoxide – een stofje dat je bloeddruk helpt verlagen. Maar: wie veelvuldig spoelt met antimicrobiële mondspoelingen, verstoort die natuurlijke processen.
Verandert je speeksel als je zwanger bent?
Tijdens de zwangerschap verandert het speeksel: het wordt zuurder, dunner, minder beschermend. Daardoor neemt het risico op cariës en tandvleesontstekingen toe.
Is er een associatie tussen bacteriën en vroeggeboorte?
Zaura liet zien dat Fusobacterium nucleatum, een veelvoorkomende mondbacterie, in wetenschappelijk onderzoek geassocieerd wordt met vroeggeboorte – mogelijk doordat deze bacterie de placenta zou kunnen bereiken via het tandvlees of de bloedbaan. Ik vind het nogal wat, een heel serieuze boodschap.
lees ook
Waarom is er meer tandvleesontsteking in de overgang?
Ook tijdens de overgang krijgt je mondmicrobioom het zwaarder te verduren. Door de daling van oestrogeen neemt de speekselproductie af, het speeksel wordt zuurder en minder beschermend. Daardoor loop je meer risico op ontstekingen van het tandvlees en parodontitis. Extra aandacht voor je mondverzorging in deze levensfase is dus geen luxe, maar noodzaak.
In de overgang vaker naar de mondhygieniste
Egija Zaura is er duidelijk over. “We moeten mondzorg veel serieuzer nemen in de periode rond zwangerschap en overgang. Want wat zich in de mond afspeelt, zegt iets over de hormonale én microbiële balans in het hele lichaam. Een van de beste aanraders is daarom ook om echt frequent je mondhygieniste te bezoeken.” Ook tipt ze vrouwen in de overgang die last krijgen van een droge mond, vaker water te drinken, en een kauwgompje te kauwen.
Laten we vooral gaan leren luisteren naar signalen
Van darm tot vagina, van mond tot eierstok – het vrouwelijk lichaam zit vol netwerken die met elkaar praten. Als we beter leren luisteren naar deze signalen, kunnen we gezonder leven, eerder ingrijpen en meer regie nemen.
Ik ben deze dag weer heel wat wijzer geworden en het doet me ontzettend goed om te zien hoe de wetenschap, inclusief de reguliere geneeskunde de impact van de microbioomsystemen steeds serieuzer neemt. Het bestuderen ervan is niet eenvoudig, dus een dikke pluim waard! Bacteriën zijn onze bondgenoten!
