We kunnen ons wel eens zorgen maken omdat we midden in de nacht wakker worden en niet opnieuw in slaap kunnen vallen, maar nu blijkt dat het wel eens goed voor ons kan zijn. Nieuw historisch en wetenschappelijk bewijs suggereert namelijk dat acht uur aan een stuk slapen onnatuurlijk is.
Slaaptraining
Rond 1990 hield psychiater Thomas Wehr een experiment waarbij een groep mensen een maand lang elke dag veertien uur in het pikkedonker moesten doorbrengen. Het duurde even voordat het slaapritme van de mensen was veranderd, maar na drie weken sliepen ze vier uur, waren dan twee uur wakker en sliepen vervolgens nog eens vier uur. Slaapdeskundigen waren onder de indruk van het onderzoek, maar toch heerst nog altijd de opvatting dat we elke nacht acht uur aaneengesloten moeten slapen.
In 2011 publiceerde de historicus Roger Ekirch van Virginia Tech een onderzoek waar hij zestien jaar onderzoek voor had gedaan. Hij onthulde een hele hoop historisch bewijs dat mensen vroeger sliepen in twee blokken van ieder vier uur. Zijn boek, ‘At Day’s Close: Night in Time Past’, dat hij vier jaar later publiceerde, bevat meer dan 500 referenties naar gesegmenteerde slaappatronen, in dagboeken, rechtbankverslagen, medische boeken en literatuur – van de Odyssee van Homerus tot antropologische verslagen van stammen in Nigeria.
Ritme
Net als de ervaringen van de mensen die aan het experiment van Wehr deelnamen, beschrijven deze referenties een slaappatroon dat zo’n twee uur na het vallen van de avond begint, gevolgd door een periode van wakker zijn en tenslotte een tweede periode van slaap. “Het gaat niet zozeer om de hoeveelheid referenties, maar om de manier waarop ze beschreven worden. Het was algemene kennis”, aldus Ekirch.
Tijdens deze periode van wakker zijn tussen twee periodes van slaap waren mensen erg actief. Ze stonden op, gingen naar het toilet, rookten een sigaret of gingen op bezoek bij de buren. Veel mensen bleven in bed om te lezen of te schrijven en gebruikten de tijd ook heel vaak om te bidden. Er zijn tal van gebeden uit de late 15e eeuw die speciaal bedoeld waren voor de uren tussen de twee slaapperiodes. Uiteraard werd de tijd ook gevuld met kletsen en vrijen.
In een medische handleiding uit het 16e eeuwse Frankrijk werd koppels zelfs geadviseerd dat de beste tijd om seks te hebben direct na de eerste slaapperiode was, en niet aan het eind van een dag hard werken. Men zou betere seks hebben, meer plezier aan de seks beleven en zelfs eerder zwanger worden.
Ekirch ontdekte dat referenties aan de twee slaapperiodes aan het eind van de 17e eeuw langzaam verdwijnen. Dat begon in heersende klasse in de grote steden van Noord-Europa en verspreide zich langzaam over heel het Westen. Rond 1920 was de herinnering aan twee periodes van slaap per nacht geheel uit het gemeenschappelijk geheugen verdwenen.
Ekirch stelt dat de dit te wijten is aan de verbeteringen in straatverlichting en verlichting in huizen. Ook vermoed hij dat de opkomst van cafés, die de hele nacht open waren, er mee te maken heeft. De nacht werd een tijd voor steeds meer activiteit waardoor er minder tijd over bleef om te rusten.
In zijn boek ‘Evening Empire’ legt historicus Craig Koslofsky uit hoe dit gebeurde. “In de 17e eeuw was de nacht niet pluis”, zegt hij. “De nacht werd bewoond door criminelen, hoeren en dronkenlappen. Zelfs de rijken die zich best een paar kaarsen konden veroorloven, gaven hun geld liever uit aan andere dingen. De hele nacht opblijven had geen voordeel en gaf geen sociale prestige.”
Geen gespuis meer op straat
Dat veranderde door de reformatie en de contrareformatie. Protestanten en katholieken raakten gewend aan geheime nachtelijke kerkdiensten tijdens de periodes van vervolging. Waar tot voor kort de nacht toebehoorde aan gespuis waren het nu de respectabele gelovigen die ’s nachts over straat slopen.
Na verloop van tijd werd de nacht ook gebruikt voor sociale ontmoetingen. Mensen die zich kaarsen konden veroorloven ging ’s avonds bij elkaar op bezoek en bleven tot laat. Nadat de grote steden waren overgegaan op straatverlichting gingen ook de armere mensen meer ’s avonds leven.
In 1667 was Parijs de eerste stad ter wereld die ’s avonds en ’s nachts haar straten verlichtte met kaarsen van was in glazen omhulsels. Twee jaar later volgde Amsterdam, waar gebruik werd gemaakt van de meer praktische olielamp. Londen volgde in 1684 en tegen het eind van de eeuw waren meer dan vijftig Europese steden ’s avonds en ’s nachts verlicht. De nacht kwam in de mode en in bed liggen was zonde van de tijd geworden.
“Mensen werden zich steeds meer bewust van tijd en probeerden er steeds efficiënter mee om te gaan”, zegt Roger Ekirch. “En door de industriële revolutie in 19e eeuw kwam dat in een stroomversnelling.”
De verandering
Een medisch tijdschrift uit 1929 levert sterk bewijs voor deze verschuiving. Het blad raadt ouders aan om hun kinderen het patroon van twee blokken slaap af te leren. Tegenwoordig lijken onze lichamen zich aangepast te hebben aan de gewoonte om acht uur aaneengesloten te slapen, maar volgens Erkirch hebben veel slaapproblemen te maken met de natuurlijke voorkeur van het menselijk lichaam voor twee kortere blokken slaap. Hij denkt dat de overvloed aan kunstmatig licht er ook veel mee te maken kan hebben en denkt dat dit de oorzaak is waarom mensen ’s nachts wakker worden en niet meteen weer in slaap kunnen vallen.
Mensen beginnen over dat wakker liggen te klagen aan het eind van de 19e eeuw, ongeveer dezelfde tijd dat het slapen in blokken geheel was verdwenen. “Gedurende het overgrote deel van onze evolutie sliepen we in blokken”, zegt psycholoog Gregg Jacobs. “’s Nachts wakker worden is onderdeel van de normale menselijke gesteldheid.”Hij stelt dat het idee dat we acht uur onafgebroken dienen te slapen schadelijk kan zijn, aangezien het mensen die dat niet lukt angstig maakt. Die angst zorgt er voor dat ze helemaal niet meer in slaap kunnen vallen en zelfs overdag angstig blijven.
Russell Foster, een professor in Oxford die is gespecialiseerd in het biologische ritme, is het met hem eens. “Mensen raken in paniek als ze ’s nachts wakker worden”, zegt hij. “Terwijl ze alleen maar te maken hebben met een oud, natuurlijk slaappatroon van twee blokken.”
Vervelend is echter dat de meeste dokters nog steeds niet weten dat acht uur aaneengesloten slapen in feite onnatuurlijk is. “Dertig procent van de medische problemen waar dokters mee te maken krijgen houden verband met slaap”, zegt Foster. “Slaap wordt echter volledig verwaarloost bij medische opleidingen en er zijn maar heel weinig onderzoekscentra waar slaap wordt bestudeerd.”
Jacobs denkt dat de paar uur van waken tussen de twee blokken slaap mensen dwongen om zich te ontspannen en simpelweg te rusten. Dat kan een grote rol gespeeld hebben in het op een natuurlijke manier reguleren van stress. Erkirch ontdekte in tal van historische bronnen dat mensen die uren gebruikten om te mediteren over hun dromen.
Daar nemen we tegenwoordig de tijd niet meer voor”, zegt Jacobs. “Het is geen toeval dat we nu een toename zien van mensen die last hebben van angst, stress, depressie, alcoholisme en drugverslaving.”
Het is natuurlijk
De volgende keer dat je ’s nachts wakker ligt moet je niet in paniek raken. Denk aan je voorouders en hoe zij die tijd nuttig wisten te besteden. Realiseer je dat ‘nachts een paar uur wakker liggen goed voor je is. Ontspan en geniet er van!
- Lees meer nieuws in onze rubriek gezondheid.
