Lycopeen is een carotenoïde, een voorloper van vitamine A, die door het lichaam omgezet wordt in vitamine A. Lycopeen komt in hoge concentraties in tomaten voor en in het bijzonder in tomatenpuree.
Vitamine A is eigenlijk een verzamelnaam voor verschillende, aan elkaar gerelateerde verbindingen. Het in vet oplosbare vitamine A staat bekend als retinol, behorend tot de groep retinoïden. Tot deze groep behoort ook vitamine A zuur, ook wel bekend als tretinoïne. Dit middel is in hoge dosering op recept verkrijgbaar bij ernstige vormen van acne. Vitamine A kan door het lichaam zelf worden gevormd uit een groep voedingsstoffen, genaamd de carotenoïden. Er bestaan meer dan 600 van deze carotenoïden, waarvan sommige heel bekend zijn, zoals bètacaroteen of lycopeen, terwijl andere minder bekend zijn. Een voorloper van vitamine A wordt in de volksmond ook wel pro-vitamine A genoemd.
Immuunversterking
Vitamine A heeft veel verschillende functies in het lichaam, zoals behoud van gezonde ogen en tandvlees, als ook een normale botstofwisseling en celgroei. Maar bovenal hebben we vitamine A nodig om een goede weerstand te bieden tegen infecties. Vitamine A speelt namelijk een belangrijke rol in het juist functioneren van onze huid en slijmvliezen als barrières tegen infecties. De slijmvliezen bevinden zich o.a. in ons spijsverteringstelsel, urinewegen en longen. Een tekort aan deze vitamine uit zich dan ook in een slecht functionerend immuunsysteem, virale infecties en ademhalingsklachten. Hiernaast ondersteunt vitamine A de thymus (zwezerik) en stimuleert het de productie van de witte bloedcellen.
De rol van vitamine A bij ons zicht heeft te maken met de vorming van de zogenaamde staafjes in ons netvlies die we bij weinig licht gebruiken. Het pigment van de staafjes bestaat uit een stof die verwantschap vertoont met een vitamine A verbinding. Dit pigment wordt naar behoefte door het lichaam aangevuld met vitamine A. Hiernaast komen de carotenoïden luteïne en zeaxanthine in hoge concentraties in het netvlies voor.
Het belang van vitamine A bij zwangerschap komt voort uit de essentiële rol die vitamine A speelt in de genetische regulatie, botstofwisseling, celgroei en -ontwikkeling van het ongeboren kind. Vitamine A speelt een rol bij het voortplantingssysteem o.a. door de invloed op het juist functioneren van de slijmvliescellen en de aanmaak van progesteron. Vitamine A werkt samen met ijzer voor de vorming van rode bloedcellen.
Huidvitamine
Vitamine A is bovendien een van de vitamines die bijdragen tot een gezonde huid. Vitamine A kan de productie van overtollig talg helpen verminderen en functioneert als antioxidant. Vitamine A heeft gunstige effecten op de natuurlijke veroudering zoals rimpels en pigmentvlekken (ouderdomsvlekken). Vitamine A helpt de huid vocht vast te houden en heeft een licht stimulerende werking op de productie van collageen.
Vitamine A-tekort is vooral een probleem in ontwikkelingslanden. In de westerse wereld levert retinol uit dierlijke producten een aanzienlijk grotere bijdrage aan de inname van vitamine A, dan provitamine A-carotenoïden uit groenten en fruit. De belangrijkste bronnen van vitamine A uit dierlijke producten zijn melk, boter, kaas, eidooier, lever en bepaalde vette vis. In Nederland krijgt men hiernaast voldoende vitamine A binnen doordat het toegevoegd is aan margarine, halvarine en bak- en braadproducten. Er is net zoveel vitamine A aan toegevoegd als normale boter van nature bevat. Groenten en fruit bevatten dus de voorloper van vitamine A: bètacaroteen, dat door het lichaam omgezet wordt in vitamine A. De belangrijkste groenten die carotenoïden bevatten, zijn: wortel, broccoli, andijvie, witlof, spinazie, boerenkool en paprika. De fruitsoorten die provitamine A bevatten zijn grapefruit, pruimen, mango, abrikozen, nectarine, perzik, papaja en watermeloen. Ook melk, yoghurt en eieren bevatten carotenoïden.
Tekenen van een tekort aan vitamine A
Een slecht functionerend immuunsysteem, virale infecties en ademhalingsklachten. Acne en andere huidproblemen zoals kippenvelachtige symptomen op armen en dijen, droge huid, huiduitslag en -allergieën.Dof haar en broze nagels. Oogkwalen, vooral droge ogen. Nachtblindheid. Onvruchtbaarheid.
Dosering:
De veilige bovengrens voor vitamine A vastgesteld op 3000 µg per dag, of 9990 IE per dag. Bij chronisch gebruik van 10.000 IE vitamine A per dag of meer kunnen zich intoxicatieverschijnselen voordoen.
ADH: 800-1000 µg per dag (2664 -3330 IE per dag). Bij vitamine A gebrek door onvolwaardige voeding of onvoldoende opname uit de darm: 2500-5000 IE per dag. Tijdens de zwangerschap is teveel vitamine A schadelijk voor de foetus. Tijdens zwangerschap mag de dagdosering niet hoger zijn dan 8000 IE (=2400 µg). Vitamine A gaat over in de moedermelk. De veiligheid voor de zuigeling staat niet vast bij gebruik van doseringen boven 6.000 IE per dag door de moeder.
Maar te weinig vitamine A kan ook schadelijk zijn. Vitamine A speelt namelijk een belangrijke rol bij de groei van de foetus en een goede vitamine A-voorziening tijdens de zwangerschap is daarom van groot belang. De aanbeveling voor vitamine A tijdens de zwangerschap is verhoogd van 800 naar 1.000 µg per dag. Zwangere vrouwen en vrouwen met een kinderwens wordt aangeraden om specifieke supplementen voor zwangeren te gebruiken.
Bijwerkingen?
Bij postmenopausale vrouwen hangt een hoge vitamine A inname (van 1500 µg of meer) mogelijk samen met een verhoogd risico op osteoporose en botbreuken.
Teveel vitamine A kan ook leiden tot leverschade. Vitamine A wordt opgeslagen in de lever en wordt vrijgemaakt wanneer het lichaam het nodig heeft. Is een teveel aan bètacaroteen ook mogelijk? Bepaalde carotenoïden als bètacaroteen en lycopeen geven in grote hoeveelheden een verkleuring van de huid, wat weer verdwijnt bij afname van de inname. Uit onderzoek is gebleken dat langdurige hoge inname van bètacaroteensupplementen bij rokers het risico op het krijgen van longkanker wordt verhoogd. Hierbij moet worden vermeld dat in dit onderzoek de synthetische variant van bètacaroteen is gebruikt.
Retinoïden en carotenoïden
Vitamine A ofwel retinol kan worden verkregen op twee verschillende manieren:
– uit retinol van dierlijke of synthetische oorsprong, dat over het algemeen aanwezig is als veresterd retinol (retinylpalmitaat of retinylacetaat);
– via de provitamine A-carotenoïden. De carotenoïden die omgezet kunnen worden naar vitamine A zijn: alfa- en bètacaroteen en bètacryptoxantine.
Er zijn zowel supplementen met bètacaroteen van natuurlijke als van synthetische oorspong. De natuurlijke carotenoïden zijn afkomstig van algen, de zeealg Dunaliella salina of Haematococcus pluvialis. De natuurlijke vorm bevat meerdere carotenoïden, die met elkaar samenwerken, waardoor ze effectiever zijn.
Behorend tot de groep carotenoïden: Alfa- en bètacaroteen, bètacryptoxantine, luteïne, lycopeen en zeaxanthine.
Samenwerking
De mineralen zink en ijzer werken samen met vitamine A. Vetten en eiwitten uit voeding bevorderen de opname en werking van vitamine A. De omzetting van provitamine A in vitamine A vindt onder invloed van vetzuren plaats. Vitamine E beschermt de vitamine A of carotenoïden tegen oxidatie in een supplement.
Literatuur
1] http://lpi.oregonstate.edu/infocenter/vitamins/vitaminA/
2] Ian Marber. Super eating. Een revolutionaire methode om meer uit je voeding te halen.
3] Alpha-tocopherol and beta-carotene supplements and lung cancer incidence in the
alpha-tocopherol, beta-carotene cancer prevention study: effects of base-line characteristics and study compliance. J Natl Cancer Inst 88:1560–1570
4] Risk factors for lung cancer and for intervention effects in CARET, the Beta-Carotene and Retinol Efficacy Trial. J Natl Cancer Inst 88:1550–1559
5] Farmacotherapeutisch kompas
