Boeken met onthullingen over de duistere kanten van beroemdheden doen het altijd goed. Onlangs verscheen “Sleeping With The Enemy, Coco Chanel’s Secret War” van de Amerikaanse, in Parijs woonachtige historicus Hal Vaughan. Vaughan claimt dat tientallen, door hem in Parijs, Londen, Berlijn en Rome ontdekte documenten onomstotelijk bewijzen dat Mademoiselle Chanel tijdens de Tweede Wereldoorlog een gemene antisemitische Nazi spionne was. Het leverde krantenkoppen op als ‘Chanel was the Best Dressed Nazi Spy in Europe’ en ‘Coco Chanel Was A Jew Hating Nazi-Spy’. Reden genoeg om het boek meteen te lezen.
Veelbesproken leven
Het leven van Gabrielle ‘Coco’ Chanel is al vaak beschreven en verfilmd. Ze werd in 1883 geboren in een arm gezin. Haar vader ging er vandoor, haar moeder overleed en op haar twaalfde ging Coco naar een weeshuis waar ze door de nonnen verder werd opgevoed en tevens leerde naaien. Daar bleek ze een uitzonderlijk talent voor te hebben.
Ze wilde liever bij het cabaret, zingen en dansen. Dat werd helaas geen succes, maar ze hield er wel haar bijnaam Coco en haar eerste rijke minnaar aan over. Er zouden er nog vele volgen.
Ze begon hoeden te ontwerpen en met geld van alweer een minnaar opende ze haar eerste winkel in Parijs. De rest is geschiedenis. Het creatieve genie Chanel zorgde voor een revolutie in de modewereld. Ze bevrijdde vrouwen van hun korsetten, toeters en bellen en creëerde een totaal nieuw, comfortabel en ultrachique modebeeld dat een enorme invloed had op hoe vrouwen zich in de twintigste eeuw kleedden. Toen ze in 1971 stierf was ze enorm rijk, een legende en zonder enige twijfel de meest invloedrijke ontwerper van de laatste 150 jaar.
Over de donkere kanten van het leven van Coco Chanel is ook al veel geschreven. Haar gedrag tijdens en meteen na de Tweede Wereldoorlog was op z’n minst dubieus te noemen. Chanel sloot weliswaar haar boutique tijdens de bezetting van Parijs, maar bleef zelf als een van weinige burgers in het door de Nazi-top geconfisceerde Ritz Hotel wonen, waar ze gedurende de gehele oorlog luxueus dineerde met collaborateurs als balletlegende Serge Lifar en Jean Cocteau en verder op uitstekende voet stond met hoge Nazi-bonzen.
Tijdens de bevrijding van Parijs probeerde ze haar imago te redden door gratis flessen Chanel No. 5 uit te delen aan Amerikaanse soldaten, maar dat mocht niet baten. Mademoiselle werd gearresteerd op beschuldiging van collaboratie.
Na enkele uren werd ze door tussenkomst van onder anderen haar goede vriend Winston Churchill alweer vrijgelaten, waarna ze met stille trom naar Zwitserland vertrok. Pas in 1954 keerde ze terug naar Parijs om daar een spectaculaire comeback te maken. Ze is nooit officieel aangeklaagd.
“Sleeping With The Enemy” is geen boek dat diep ingaat op de creatieve triomfen van Chanel. Vaughan is niet erg geïnteresseerd in mode en parfums. De iconische ‘petite robe noir’ van Chanel krijgt welgeteld één zin toebedeeld, de creatie van Chanel No. 5 hooguit een alinea en haar doorbraak als ontwerpster wordt al even vluchtig afgehandeld. Vaughan werkt z’n hele boek toe naar de vermeende activiteiten van Chanel als spionne voor de Nazi’s. Maar was ze dat? Ja en nee.
Gabrielle ‘Coco’Chanel had tijdens de oorlog een langdurige verhouding met de zeer aantrekkelijke Baron Hans Günther Von Dincklage. In eerdere Chanel biografieën werd hij afgeschilderd als een ietwat onnozele tennisser en playboy. In dit boek verschijnt hij ten tonele als een doortrapt heerschap die al in de jaren twintig samen met zijn halfjoodse ex-vrouw een groot Duits spionagenetwerk opbouwde in Frankrijk.
Invloedrijke vriendenkring
Von Dincklage werd door de Franse geheime dienst stevig in de gaten gehouden, moest meerdere keren het land ontvluchten maar kon uiteraard terugkeren toen Parijs bezet was. Von Dincklage was degene die er voor zorgde ervoor dat Chanel in het Ritz kon blijven wonen en haar zaken ongemoeid kon voortzetten. In ruil daarvoor werd ze officieel een spionne. De Nazi’s wilden gebruik maken van Chanel’s uitgebreide vriendenkring, die zich uitstrekte tot in de hoogste Engelse regionen. Vaughan vond documenten met daarop het nummer – Abwehr Agent F 7124 – en de nom de guerre van Chanel – Westminster, naar de Hertog van Westminster, een zeer machtige, ultrarechtse, antisemitische en gruwelijk rijke Britse hertog, met wie Chanel jarenlang een affaire had en met wie ze altijd goed bevriend is gebleven. Ze wilde in de jaren dertig met hem trouwen, maar een Britse hertog trouwt nu eenmaal niet met een Franse naaister, ook al heet ze Coco Chanel. Chanel heeft geprobeerd om via Westminster vanuit Madrid in contact te komen met Churchill, om een eenzijdige vrede met Nazi Duitsland te bespreken.
Ze bracht niks tot stand. Ze was weliswaar officieel een spionne, maar wel een waardeloze. Ze heeft nauwelijks iets gedaan, en wát ze deed was zinloos.
Waarom werd Chanel spionne? Niet uit idealisme. Chanel was niet geïnteresseerd in politiek. Ze had slechts twee interesses: haar werk en sociale status. Daar moest alles voor wijken. In het begin van de oorlog gebruikte ze haar roem en haar positie bij de Nazi’s om haar neef, die krijgsgevangene was, vrij te krijgen. Een begrijpelijke actie. Maar er was meer aan de hand, en dat had alles te maken met Chanel No. 5.
Inzet: Chanel No. 5
In 1924 verkocht Chanel 90% van Chanel Parfums aan de joodse firma Wertheimer. Toen Chanel No. 5 een gigantisch succes werd, vond ze dat ze was opgelicht – ze wilde een groter percentage van de winst. Ze heeft gebruik gemaakt van de bezetting, van haar contacten met de Nazi-top en van de antisemitische wetgeving om haar parfum terug te krijgen. De Wertheimers zaten echter hoog en droog in Amerika en hadden hun zaakjes goed geregeld, en Mademoiselle viste achter het net. Na de oorlog sloot ze overigens doodleuk een nieuwe deal met de Wertheimers. Zij besloten op hun beurt om Chanel niet aan te klagen als collaborateur, omdat dan de marktwaarde van het merk Chanel zou kelderen.
De Wertheimers zijn nog overigens steeds eigenaar van Chanel Parfums.
Was Chanel een Nazi? Nauwelijks. Zoals gezegd, ze was niet geïnteresseerd in politiek, alleen in haar werk en haar sociale positie. Was ze een opportunist? Zeker. Was ze antisemitisch? Ja, maar dat weerhield haar niet van zaken doen met joden, of van het hebben van joodse klanten en zelfs vrienden – als de joden in kwestie maar rijk en beroemd genoeg waren.
Dit soort antisemitisme was helaas niet ongebruikelijk bij mensen van de generatie van Chanel. De kerk beweerde immers dat de joden Christus hadden vermoord, en dat zullen de nonnetjes er wel stevig ingepompt hebben bij Chanel.
Chanel verkeerde al jaren in de hoogste kringen en daar bestond een ongekende vrees voor het communisme – wat in die kringen ook gezien werd als een joodse uitvinding. Hitler werd in eerste instantie beschouwd als een nuttige buffer tegen het Sovjet-gevaar. Het overgrote deel van de Engelse adel, haar minnaar Westminster voorop, wilde graag samen met Hitler tegen het communisme vechten. Chanel komt in dit boek over als een op politiek gebied ietwat onnozel naaistertje die enthousiast haar machtige vriendjes napraatte.
Monstre Sacré
“Sleeping With The Enemy” voegt niet heel veel toe aan het verhaal van Chanel. Mensen die meer willen weten over haar artistieke triomfen kunnen beter een andere biografie lezen. Het is wel een interessant boek voor degenen die zijn geïnteresseerd in de periode rond de Tweede Wereldoorlog – die periode is duidelijk Vaughan z’n forte. Het boek is uitstekend gedocumenteerd, maar leest daardoor niet erg makkelijk weg. Namen buitelen over elkaar heen en als je nooit eerder iets over die periode hebt gelezen kan het boek daardoor soms moeilijk te volgen zijn.
Het werpt ook niet echt een ander licht op Chanel – veel van haar dubieuze standpunten en activiteiten waren al lang bekend. Wel staat vanaf nu onwrikbaar vast dat ze officieel voor de Nazi’s heeft gewerkt, hoe zinloos en futiel dat werk ook was.
Het was geen aardige dame, die Gabrielle Chanel, maar een vervelend, opportunistisch, egocentrisch en behoorlijk fout vrouwmens. Tegelijkertijd was ze onmiskenbaar geniaal. Het maakt haar imago als het Monstre Sacré van de mode alleen maar steviger.